Welke triggers en cues zouden de reflex moeten creëren om het thema aan te kaarten en de cliënt preventief advies te geven/door te verwijzen? Voor middelengebruik zijn dit de volgende:  

• onder invloed zijn; 
• concentratieproblemen; 
• verstoorde motoriek (vaak vallen en kwetsuren); 
• onsamenhangende verhalen; 
• gedragsverandering (nl. agressief/ontremd gedrag of net erg versuft zijn); 
• stemmingswisselingen; 
• vergeetachtigheid; 
• verwardheid; 
• vermoeidheid of net zeer veel energie; 
• afspraken niet nakomen of laattijdig verwittigen; 
• onverzorgd uiterlijk/lichaamshygiëne; 
• lege verpakkingen/medicatieblisters, …   

Opgelet: bij problematisch middelengebruik zie je meestal een globale gedragsverandering over een bepaalde periode. Je zal een combinatie zien van verschillende signalen. Wees waakzaam wanneer je één van deze signalen opmerkt, maar trek geen overhaaste conclusies. De signalen hierboven kunnen immers ook wijzen op andere problemen. In deze publicatie vind je in de methodiek ‘signalen bespreken’ tips om het gesprek over signalen aan te gaan én een uitgebreidere signalenlijst (p. 32) met veelvoorkomende signalen. 

Wil je cliënten informeren en sensibiliseren over het gebruik van psychoactieve medicatie, dan kunnen volgende folders daarbij ondersteunen:

• Wat doen slaap- en kalmeringsmiddelen? Hoe verantwoord gebruiken? Wat kan er fout gaan? Hoe tot rust komen zonder deze middelen? Waarom is minderen of stoppen zo moeilijk? De folder Slaap- en kalmeringsmiddelen, de meest gestelde vragen geeft een antwoord.   
• Met 'zware pijnstillers' bedoelen we concreet 'opioïde pijnstillers', zoals methadon, buprenorfine, tramadol, morfine, oxycodone en fentanyl. Zware pijnstillers maken deel uit van de behandeling van pijn. Ze kunnen lichamelijke en geestelijke pijn verlichten. Maar ze zijn niet zonder risico’s, veel mensen hebben er terecht vragen bij. De folder Zware pijnstillers, de meest gestelde vragen biedt informatie over het gebruik, de effecten en de risico's van opioïde pijnstillers. Ook afbouwen en stoppen komen aan bod.    
• Antidepressiva maken deel uit van de behandeling van allerlei psychische klachten. Het zijn geen wondermiddelen, maar ze kunnen wel voor verlichting zorgen. Dat geeft ruimte om via therapie aan de dieperliggende problemen te werken. Maar antidepressiva zijn niet zonder risico’s. Veel mensen hebben er terecht vragen bij. In de folder Antidepressiva, de meest gestelde vragen vind je antwoorden op enkele veelgestelde vragen aan De Druglijn.
• Brochure ‘Wat je moet weten over psychoactieve medicatie’ geeft op een eenvoudige manier informatie over psychoactieve medicatie en is daarom op maat van mensen met een beperking, anders lerenden of mensen met een beperkte kennis van het Nederlands. Er is ook een fiche met extra achtergrondinformatie en tips beschikbaar voor begeleiders en voor familie van cliënten met een licht verstandelijke beperking.  
• Een bundeling van de recentste cijfers over het gebruik van psychoactieve medicatie vind je hier.   
• Een psychofarmacabeleid in de woonzorgcentra gaat breder dan enkel het afbouwen van onterecht gebruik. Het is een sterk preventief middel, het verhoogt de levenskwaliteit, met minder probleemgedrag en dus minder nood aan psychofarmaca tot gevolg. Een duidelijk psychofarmacabeleid helpt om problemen te voorkomen en biedt een houvast om passend te reageren bij problemen. Woonzorgcentra kunnen dankzij de Vlaamse overheid hiervoor een beroep doen op een gratis procesbegeleider. Op www.gezondleven.be/procesbegeleiding vind je meer info en kan je je inschrijven.  
• De federale campagne ‘Slaap- en kalmeermiddelen, denk eerst aan andere oplossingen.’ ondersteunt onder meer huisartsen en apothekers in hun dagelijkse praktijk.   
•  De federale campagne: ‘Psychofarmaca: welke risico’s lopen uw patiënten?’ Samen zorgen voor een gepast gebruik’ is gericht op gezondheidsprofessionals, zoals huisartsen, apothekers en psychologen. Met up-to-date informatie over psychofarmaca ondersteunt de campagne deze gezondheidsprofessionals in hun rol.   

Je staat er niet alleen voor. Voor meer info, vorming, advies en coaching bij het uitwerken en implementeren van een alcohol- en drugbeleid kan je een beroep doen op de preventiewerkers tabak, alcohol en andere drugs van het Centrum Geestelijke Gezondheidszorg van jouw regio en jouw lokale of intergemeentelijke preventiewerker.

Neem een kijkje op de website van het Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD) voor meer informatie, advies, materialen en opleidingen over psychoactieve medicatie.  Je vindt er ook ons aanbod over alcohol en illegale drugs, gamen en gokken. De gratis online vormingen over de verschillende middelen, preventie en hulpverlening vind je op het vormingsplatform van VAD.